O kłobuku czyli podbiale

Warto zaglądać do starych książek. W nazwach roślin i zwierząt zachowały się liczne archaizmy także i z dawnej kultury. Przeglądając w zupełnie innym celu książkę z końca XIX w. Erazma Majewskiego (o wdzięcznym tytule "Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, zawierający ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy, używane dla zwierząt i roślin od XV-go wieku aż do chwili obecnej, źródłowo zestawione z synonimami naukowemi łacińskiemi...", 1984 r.) natknąłem się na... kłobuka! Otóż nazwę "kłobuk" nosił dawniej nasz podbiał (na zdjęciu w czasie wiosennego kwitnięcia, bez liści).

Dlaczego roślinie leczniczej nadano nazwę kłobuka? Czy ze względu na wygląd (kwiatu? liści? korzenia?) czy ze względu na lecznicze właściwości? A może ze względu na jakieś magiczne-demoniczne konotacje?

Kłobuk czyli Tussilago. Nazwa kłobuk występuje przy nazwie rodzajowej. Linneuszowskie Tussilago u Majewskiego opisane jest także jako: car, czarne ziele, grzybieniec, kłobucznik, kłobuk, lepiesznik, lepieżnik, morowy korzeń, podbiał, sałata czerwona. A w innych językach słowiańskich: devetsil, podbel, podbiel, pidbił. Ustalanie nazwy z dawnych dzieł bywa trudne i kłopotliwe, bowiem opisy nie zawsze są precyzyjne. Także łacińska nazwa Tussilago czasem odnosiła się do Caltha palustris. A na przykład czeskie devetsil możemy współcześnie odnosić do dziewięćsiła - innej rośliny.

Tussilago farfara L. - nazwy ludowe i dawne: kapusta sterników, kniat, kobilacz, kobułk, koński kwiat, końskie kopyto, podbiał, podbielina, przykopytnik (to określenie z pruskich Mazur). Więcej ciekawych określeń znaleźć można w zestawieniu Majewskiego, zaczerpnięte z innych języków słowiańskich. Warto także odnotować inne rośliny nawiązujące do kłobuka:

• kłobuczka - Torylis, Torylis anthriscus 
• kłobuczki - Campanula rapunculus, Sereuella, 
• kłobucznik - Petasites, Petasites vulgaris, Tussilago 
• kłobuczyca - Ourax, 
• kłobuszka pospolita - Torilis anthriscus.

Zatem nasz warmiński Kłobuk niejedną intrygującą tajemnicę skrywać może. Niemniej już wiosną można będzie wybrać się na poszukiwanie kłobuka lub Kłobuka :). Do przyrodniczego elementu związanego z dziuplami dodać możemy i element roślinny z ziołolecznictwem i być może magią ludową związany.

Stanisław Czachorowski